• ປະຫວັດຄວາມເປັນມາຂອງຕຳນານຂຸນບໍລົມລາຊາທິລາດ

ໃນພົງສາວະດານກ່າວໄວ້ວ່າ ຂຸນບໍລົມ ຫລື ພີລໍ່ໂກະ ໃນພາສາຈີນ ພະອົງເປັນກະສັດຂອງອະນາຈັກໜອງແສ ພາສາຈີນວ່າ ນ່ານເຈົ້າ ແຕ່ຄົນລາວເອີ້ນວ່າ ອະນາຈັກແຖນ (ເມືອງແຖນເກົ່າ) ພະອົງຄອງລາດເມື່ອປີ ພ.ສ 1272 ຄ.ສ 729 ເມື່ອພະຊົນອາຍຸໄດ້ 32 ພັນສາ ເປັນຄົນທີ່ເກັ່ງກ້າໃນສົງຄາມຫລາຍ ໄດ້ແຜ່ອະນາເຂດຂອງອະນາຈັກໜອງແສອອກໄປຢ່າງກວ້າງຂວາງ ແລະໄດ້ສົ່ງລາຊະທູດໄປຈະເລີນສຳພັນທະໄມຕີກັບກະສັດຈີນ ພະເຈົ້າຫງວນຈົງເໝັງ ຮ່ອງເຕ້.

ຂຸນບໍລົມລາຊາທິລາດເຫັນວ່າ ການຕັ້ງເມືອງຫລວງຢູ່ທີ່ໜອງແສທາງເໜືອສຸດແບບນີ້ ຄົງຈະບໍ່ປອດໄພຈາກການຮຸກຮານຂອງຈີນ ທີ່ເຄີຍຍົກທັບມາຮຸກຮານໜອງແສຢູ່ເລື້ອຍໆ ຈຶ່ງລົງມາສ້າງເມືອງໃໝ່ທີ່ນານ້ອຍອ້ອຍໜູ ແລະໃສ່ຊື່ເມືອງໃໝ່ນີ້ວ່າ ເມືອງແຖນ (ໃໝ່) ຕາມຊື່ເກົ່າ ຫລືເມືອງກາຫລົງ ໃນປັດຈຸບັນນີ້ແມ່ນຢູ່ໃນປະເທດຫວຽດນາມ ຕັ້ງຊື່ໃໝ່ວ່າ ດຽນບຽນຟູ  ເປັນບ່ອນຢູ່ຂອງພວກໄຕດຳ ຫລືໄທໃນສິບສອງຈຸໄທ (ແປວ່າ ສິບສອງເຈົ້າໄທ).

ຂຸນບໍລົມ ປະທັບຢູ່ທີ່ເມືອງແຖນໃໝ່ໄດ້ແປດປີ ແລ້ວຍົກທັບໄປຕີທາງເໜືອຂອງໜອງແສ 20 ລີ້ ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະ ເອີ້ນເມືອງໃໝ່ນີ້ວ່າ ຕ້າຫໍ ແລ້ວພະອົງກໍສະເດັດໄປປະທັບທີ່ເມືອງຕ້າຫໍ ເມື່ອປີ ພ.ສ 1283 ຄ.ສ 740 ຂຸນບໍລົມມີພະລາຊະໂອລົດທີ່ມີຊື່ປາກົດຢູ່ 7 ອົງຄື ຂຸນລໍ, ຂຸນຜາລານ, ທ້າວຈຸສົງ, ທ້າວຄຳຜົງ ຫລືຄຳຟອງ, ທ້າວອິນ, ທ້າວກົມ, ທ້າວເຈືອງ ຫລືເຈັດເຈືອງ.

ເມື່ອຂຸນບໍລົມສະເດັດໄປປະທັບຢູ່ທີ່ເມືອງຕ້າຫໍນັ້ນ ທາງເມືອງແຖນໃໝ່ ພະອົງຊົງມອບເມືອງໃຫ້ຂຸນລໍຄອງເມືອງແທນ ຕໍ່ມາຂຸນລໍຍົກທັບໄປຕີເມືອງຂອງພວກລາວເທິງ ຫລືຂ້າໄດ້ ຂຶ້ນຄອງລາດເປັນກະສັດອົງທຳອິດແຫ່ງເມືອງຊຽງດົງຊຽງທອງ ຕໍ່ມາຂຸນບໍລົມໄດ້ສະເດັດກັບມາປະທັບຢູ່ທີ່ໜອງແສຕາມເດີມ ເມື່ອປີ ພ.ສ 1293 ຄ.ສ 743 ແລ້ວມອບໃຫ້ທ້າວຜາລານໄປຄອງເມືອງຕ້າຫໍແທນ ຂຸນບູລົມຄອງເມືອງໜອງແສຢູ່ຈົນເຖິງປີ ພ.ສ 1293 ຄ.ສ 750 ກໍສະເດັດສະຫວັນນະຄົດ (ຕາຍ) ລວມອາຍຸໄດ້ 53 ພັນສາ.

ຂຸນລໍ ໄດ້ສະເດັດມາຄອງເມືອງໜອງແສເກົ່າແທນ ໄດ້ສູ້ຮົບກັບຈີນແລະໄດ້ຮັບໄຊຫລາຍໆເທື່ອ ແລ້ວມອຍລາຊະສົມບັດໃຫ້ ອີເມົ່າຊິ່ນ ໂອລົດຂອງທ້າວຜາລານຄອງເມືອງໜອງແສແທນ ສ່ວນພະອົງສະເດັດມາຢູ່ເມືອງຊຽງດົງຊຽງທອງຕາມເດີມ ຂຸນບໍລົມໄດ້ຊົງແຕ່ງຕັ້ງໃຫ້ໂອລົດທັງເຈັດໄປຄອງເມືອງຕ່າງໆຄື :

ຂຸນລໍ ໄປຄອງເມືອງລ້ານຊ້າງ (ຊຽງດົງຊຽງທອງ) ທ້າວຜາລານ ໄປຄອງເມືອງຕ້າຫໍ ທ້າວຈຸສົງ ໄປຄອງເມືອງຈຸນລະນີ (ແຄວ້ນຕັງເກ໋ຍ) ທ້າວຄຳຜົງ ໄປຄອງເມືອງໂຍນົກ (ລ້ານນາ) ທ້າວອິນໄປຄອງເມືອງລ້ານເພຍ (ອະຍຸດທະຍາ) ທ້າວກົມໄປຄອງເມືອງຄຳມ່ວນ ທ້າວເຈືອງໄປຄອງເມືອງພວນ(ຊຽງຂວາງ).

ອະນາຈັກນ່ານເຈົ້າ ເປັນຕົ້ນຕະກູນຊົນຊາດທັງລາວ, ໄທ ແລະໄຕທຸກຂະແໜງຄື ໄຕໃຫຍ່ (ລັດຊານໃນປະເທດມຽນມາ), ໄຕລາວ, ໄຕສະຫຍາມ, ໄຕອາຫົມ (ພາກເໜືອອິນເດຍ), ໄຕສິບສອງຈຸໄທ (ໄຕດຳ, ໄຕຂາວ ໃນແຄ້ວນຕັງເກ໋ຍ) ນອກນີ້ຍັງມີຊົນຊາດໄຕຢູ່ໃນມົນທົນຢຸນນານຂອງຈີນ ມາຈົນເຖິງມົນທົນກວາງສີ ແລະເກາະໄຫຫລຳນຳດ້ວຍ.

• ຈຸດປະສົງຂອງການຄົ້ນຄວ້າ

1. ເພື່ອສຶກສາຄົ້ນຄວ້າປະຫວັດຄວາມເປັນມາຂອງຂຸນບໍລົມລາຊາທິລາດ
2. ເພື່ອສຶກສາຄົ້ນຄວ້າຕຳແໜ່ງບັນດາສັກຂອງເຈົ້າຂຸນມູນນາຍໃນເມືອງລາວສະໄໝກ່ອນ
3. ເພື່ອສຶກສາຄົ້ນຄວ້າຊື່ເອີ້ນຄວາມເຊື່ອຖືຜີໃນສະໄໝກ່ອນ
4. ເພື່ອສຶກສາຄົ້ນຄ້ວາຊື່ເອີ້ນຂອງສາສະໜາພາມ, ພຸດ ແລະອື່ນໆ

• ຂອບເຂດຂອງການຄົ້ນຄວ້າ

1. ໃຊ້ໜັງສື ຕຳນານຂຸນບໍລົມລາຊາທິລາດ ຂຽນໂດຍ : ສິລາ ວິຣະວົງ ແລະນວນ ອຸເທສັກດາ
2. ໃຊ້ວັດຈະນານຸກົມລາວ ຮຽບຮຽງໂດຍ ດຣ. ທອງຄຳ ອ່ອນມະນີສອນ 1992
3. ໃຊ້ວັດຈະນານຸກົມລາວ ຂອງສະຖາບັນວິທະຍາສາດສັງຄົມແຫ່ງຊາດ ປີ 2012
4. ໃຊ້ເອກະສານຈາກບ່ອນອື່ນໆນຳດ້ວຍ.

• ປະໂຫຍດທີ່ຄາດວ່າຈະໄດ້ຮັບ

1. ປະກອບສ່ວນເປັນເອກະສານປະກອບການສຶກສາຄົ້ນຄວ້າໄດ້ໃນອະນາຄົດ.
2. ໄດ້ຮຽນຮູ້ເຖິງຊື່ເອີ້ນ ແລະຕຳແໜ່ງຕ່າງໆໃນສະໄໝບູຮານ ແລະອື່ນໆ

• ເນື້ອໃນ
• ຄຳອະທິບາຍສັບກ່ຽວກັບຄວາມເຊື່ອແບບດັ້ງເດີມ

ລຳດັບ	ຄຳສັບ	ຄວາມໝາຍ	ພາບປະກອບ
1	ແຖນ (ນາມ)	ເທວະດາ, ຟ້າ, ຜີຟ້າ ຕາມຄວາມເຊື່ອຖືຂອງຄົນບູຮານວ່າ ພະຍາແຖນເປັນພະເຈົ້າຂອງຄົນລາວ
2	ຜີ (ນາມ)	ຊາກຄົນຕາຍ ວິນຍານຂອງຄົນທີ່ຕາຍໄປແລ້ວ, ເທວະດາ
3	ຜີເມືອງ (ນາມ)	ຜີຮັກສາເມືອງ ເຈົ້າພໍ່ ຫລືເຈົ້າແມ່ຫລັກເມືອງ ຫລືບຸກຄົນຜູ້ມາສ້າງບ້ານເມືອງ ເອີ້ນຜີເມືອງ
4	ຜີເຜດ (ນາມ)	ຜີເຜດເປັນຜີບໍ່ຫລອກຄົນ ເມື່ອຕ້ອງການຫຍັງຈາກຄົນ ຈະສະແດງຕົວໃຫ້ປາກົດ ເມື່ອໄດ້ສິ່ງຂອງທີ່ຕົນຕ້ອງການແລ້ວກໍຫາຍໄປ
5	ຜີຟ້າ (ນາມ)	ຜີຈຳພວກເທວະດາ ເອີ້ນຜີຟ້າ ລັດທິທີ່ຖືໃຫ້ຜີເປັນຜູ້ປົກຄອງ ດັ່ງນັ້ນແຕ່ບູຮານຈຶ່ງມີການໄຫວ້ຜີຟ້າຜີແຖນ ເສັ້ນສວງຜີຟ້າ ຜີແຖນ
6	ປູ່ເຍີ-ຍ່າເຍີ (ນາມ)	ປູ່ຍ່າແຕ່ກີ້ແຕ່ກ່ອນ, ຊື່ໂຕລະຄອນຫລັກໃນພື້ນປູ່ເຍີ-ຍ່າເຍີວ່າ ເປັນຕົ້ນຕະກຸນຂອງລາວ ເຊິ່ງເປັນນິທານເລົ່າກ່ຽວກັບການພາລູກພາຫລານມາເອົາດິນເຂດປາກນ້ຳຄານ ຕໍ່ໃສ່ນ້ຳຂອງຕັ້ງເປັນເມືອງຊວາ ມາຕັ້ງເປັນເມືອງຕໍ່ມາເອີ້ນເມືອງຊຽງດົງ, ຊຽງທອງ ແລ້ວປ່ຽນມາເປັນເມືອງຫລວງພະບາງ ລັກສະນະຂອງປູ່ເຍີ-ຍ່າເຍີ ເປັນຄົນຜິວອ່າວຂຳ, ໜ້າດູກ, ແກ້ມຍົກ, ປາກກວ້າງ, ຕາຂາວ ມີຜົມຍາວ ໜວດ ແລະບ່ອງຫູຖືຕ້າງ ມີຫລາຍຕົນໂຕຄື ໂຕເຫງັນ. ໃນປີໃໝ່ລາວທຸກປີ ຊາວເມືອງຫລວງພະບາງ ໄດ້ນຳເອົາປູ່ເຍີ-ຍ່າເຍີ ແລະຫລານມາແຫ່ຢ່າງເປັນປະເພນີໃນວັນສັງຂານລ່ວງ.
7	ແມ່ມົດ (ນາມ)	ຜູ້ຍິງທີ່ເປັນໝໍຜີ ນາງທຽມ ແມ່ມ້ອນກໍວ່າ
8	ແມ່ຍ່າງ່າມ (ນາມ)	ເປັນຊື່ຂອງຜີຕົນໜຶ່ງ ເຊິ່ງປາກົດຢູ່ຫລາຍໃນວັນນະຄີລາວ ທີ່ເຫັນຈະແຈ້ງກໍຄື ທ້າວກ່ຳພ້າຜີນ້ອຍ

• ຄຳອະທິບາຍສັບກ່ຽວກັບຄວາມເຊື່ອແບບຮິນດູ-ພຸດທະສາສະໜາ

9	ພິດສະນຸກຳເທວະບຸດ (ນາມ)	ເປັນເທບການສ້າງແຫ່ງສະຫວັນ ມີຫລາຍຊື່ເຊັ່ນ ພະວິດສະນຸກຳ, ພະພິດສະນຸກຳ,ພະເວດສຸກຳ, ພະວິສະວະກຳ, ພະວິສະວະກອນ…
10	ທ້າວຈາຕຸໂລກ (ນາມ)	ທ້າວຜູ້ຮັກສາໂລກໃນ 4 ທິດຄື 1. ທ້າວທະຕະຣັດຈອມພູດຫລືຈອມຄົນທອນຢູ່ທິດ ຕາເວັນອອກ 2. ທ້າວວິຣຸຫະກະ ຈອມເທວະດາຫລືຈອມກຸມພັນ ຢູ່ທິດໃຕ້ 3. ທ້າວວິຣຸປັກ ຈອມນາກຢູ່ທິດຕາເວັນ ຕົກ 4. ທ້າວກຸເວຣະ ຈອມຍັກຢູ່ທິດເໜືອ
11	ເທວະດາ (ນາມ)	ໝູ່ເທບ ຊາວສະຫວັນ, ເທວະດາແຍກເປັນສາມຈຳພວກຄື 1. ພະເຈົ້າຊີວິດ ແລະອັກຄະ ມະເຫສີ ເອີ້ນສົມມຸດຕິເທບ, ຜູ້ເກີດໃນສະຫວັນເອີ້ນ ອຸປັດຕິເທວະດາ ພະອະລິຍະບຸກ ຄົນເອີ້ນ ວິສຸດທິເທວະດາ
12	ນາງທໍລະນີ (ນາມ)	ເປັນເພທີແຫ່ງພື້ນແຜ່ນດິນ ປາ ກົດໃນຕຳນານທັງສາສະໜາພາມ -ຮິນດູ,  ແລະພຸດທະສາສະໜາ ໃນຄະຕິຂອງຮິນດູໃຫ້ຄວາມເຄົາລົບນັບຖືວ່າແຜ່ນດິນເປັນສິ່ງຄ້ຳຈຸນສັບພະສິ່ງທັງປວງໃນໂລກ ປຽບເໝືອນແມ່ຜູ້ໃຫ້ກຳເນີດ ຫລໍ່ລ້ຽງໂລກແລະແຜ່ນດິນ ນາງທໍລະນີສິງສະຖິດຢູ່ບ່ອນຕ່າງໆ ທຳການບູຊາດ້ວຍເຂົ້າ, ໝາກໄມ້ ແລະນົມດ້ວຍການວາງເທິງກ້ອນຫີນ ຫລືວາງໄວ້ນຳພື້ນດິນ ບາງແຫ່ງກໍໃຊ້ເຫລົ້າບູຊາ. ໃນພຸດທະສາສະໜາ ນາງທໍລະນີປາ ກົດກາຍເພື່ອບີບນ້ຳຈາກມວຍຜົມໃຫ້ຖ້ວມພະຍາມານທີ່ມາຮົບກວນພະພຸດ ທະເຈົ້າໃນຄືນວັນຕັດສະຮູ້
13	ນາງເມກຂະຫລາ (ນາມ)	ເປັນເທບທິດາປະຈຳມະຫາສະໝຸດ ແລະເປັນນາງຜູ້ຖືດວງແກ້ວລໍ້ໃຫ້ລາມມະສູນຂ່ວງຂວານໃສ່ຈົນເຮັດໃຫ້ຟ້າຮ້ອງ, ຟ້າເຫລື້ອມ ແລະປາກົດໃນຊາ ດົກ ເລື່ອງ ພະມະຫາຊານົກ ເຊິ່ງນາງເມກຂະຫລາໄດ້ຊ່ວຍເຫລືອເຈົ້າຊາຍມະຫາຊະນົກຈາກເຮືອຫລົ້ມ
14	ໂພທິສັດ (ນາມ)	ຜູ້ທີ່ຈະໄດ້ຕັດສະຮູ້ເປັນພະພຸດທະເຈົ້າ
15	ພົມ (ນາມ)	ຊື່ພະເປັນເຈົ້າຜູ້ສ້າງໂລກຕາມສາສະໜາພາມ, ເທບພະເຈົ້າໃນພົມມະໂລກ ຈຳພວກມີຮູບ ຮຽກຮູປະພົມ ມີ 16 ຊັ້ນ ຈຳພວກບໍ່ມີຮູບ ຮຽກອະຮູປະພົມ ມີ 4 ຊັ້ນ ຕາມມະຕິຂອງພຸດທະສາສະໜາ
16	ພະນາລາຍ	ຊື່ໜຶ່ງຂອງພະວິດສະນຸ ເຊິ່ງເປັນພະເຈົ້າອົງໜຶ່ງຂອງສາສະໜາ ພາມ
17	ພະໂຄຕະມະ (ນາມ)	ເປັນຊື່ເອີ້ນແບບເດີມຂອງພະພຸດທະເຈົ້າອົງປັດຈຸບັນ ຜູ້ເປັນສາສະດາຂອງສາສະໜາພຸດ ສາວົກຂອງພະອົງບໍ່ນິຍົມເອີ້ນຊື່ແບບກົງໆ ແຕ່ເອີ້ນຕາມສາມັນຍາວ່າ ພະຄະວາ “ພະຜູ້ມີພະພາກເຈົ້າ”
18	ພະພຸດທະເຈົ້າ (ນາມ)
19	ພະເມດໄຕ (ນາມ)	ເປັນພະໂພທິສັດຜູ້ຈະໄດ້ຕັດ ສະຮູ້ເປັນພະພຸດທະເຈົ້າພະອົງທີ່ 5 ແລະອົງສຸດທ້າຍແຫ່ງກັບນີ້ ພຸດທະສາສະນິ ກະຊົນເຊື່ອວ່າ ເມື່ອສາສະນາຂອງພະໂຄດົມພຸດທະເຈົ້າສິ້ນສຸດໄປແລ້ວ ໂລກຈະເຂົ້າສູ່ຍຸກແຫ່ງຄວາມເສື່ອມຖອຍ ອາຍຸໄຂມະນຸດຫລຸດລົງເປັນ 10 ປີ ມະນຸດພາກັນຫັນມາທຳຄວາມດີ ໃນຍຸກນີ້ມີພະໂພທິສັດທີ່ບຳເພັນບາລະມີຄົບ 80 ອະສົງໄຂແສນມະຫາກັບ ລົງມາຕັດສະຮູ້ເປັນ ພະເມດໄຕພຸດທະເຈົ້າ
20	ພະລຸນ (ນາມ)	ເປັນເທບພະເຈົ້າແຫ່ງຝົນ ຕາມຄະຕິຂອງສາສະໜາຮິນດູ ເປັນໂລກກະບານປະຈຳທິດປາຈິມ (ທິດຕາ ເວັນຕົກ) ມີຜິວສີຂາວຜ່ອງ ຖືບ່ວງບາດ ແລະຂີ່ແຂ້ເປັນພາຫະນະ (ຫລືນາກ,ມັງກອນ)
21	ພະເຈົ້າ (ນາມ)	ຮູບປັ້ນ, ຫລໍ່ແທນໃຫ້ບຸກ ຄົນຜູ້ສູງສົ່ງ,ຜູ້ເປັນເຈົ້າໃນສາສະໜາ
22	ພະກຸກກຸສັນໂທ (ນາມ)	ເປັນພະພຸດທະເຈົ້າພະອົງທີ່ 22 ໃນພຸດທະວົງ ແຕ່ເປັນພະພຸດທະເຈົ້າພະອົງແຮກໃນກັບນີ້
23	ພະໂກນາຄົມ (ນາມ)	ເປັນພະພຸດທະເຈົ້າພະອົງທີ່ 23 ໃນພຸດທະວົງ ແລະເປັນພະອົງທີ່ 2 ໃນກັບນີ້
24	ກັດສະປະ (ນາມ)	ເປັນພະອໍລະຫັນສາວົກອົງໜຶ່ງຂອງພະໂຄດົມພຸດທະ ເຈົ້າ ເປັນເອຕະທັກຄະສາ ວົກທີ່ຖືກຍົກຍ້ອງແລະຖືໃຫ້ເປັນແບບຢ່າງໃນດ້ານທຸ ດົງ ແລະສັນລະເສີນຄຸນແຫ່ງທຸດົງ ພາຍຫລັງທີ່ພະ ພຸດທະເຈົ້າປະລິນິບພານ ທ່ານໄດ້ເປັນປະທານໃນການສັງຄາຍະນາຄັ້ງທີ່ 1 ຂອງພະພຸດທະສາສະໜາ
25	ພະຍານາກ (ນາມ)	ຜູ້ເປັນໃຫຍ່ໃນໝູ່ນາກ, ນາຍແຫ່ງນາກ
26	ພາມ (ນາມ)	ຄົນໃນວັນນະທີ 1 ຕາມວັນ ນະຂອງຄົນປະເທດອິນເດຍຄາວບູຮານ ຖືເພດ ຈົ່ງຜົມ, ນຸ່ງຜ້າຂາວ, ຫົ່ມຜ້າຂາວ
27	ພະສາລິລິກະທາດພຸດທະເຈົ້າ (ນາມ)	ພະອັດຖິ ຫລືກະດູກຂອງພະພຸດທະເຈົ້າ ເຊິ່ງພະອົງໄດ້ຊົງອະທິຖານໄວ້ກ່ອນປະລິນິບພານ ໃຫ້ຄົງເຫລືອໄວ້ຫລັງຈາກຖວາຍພະເພີງພຸດທະສາລິລະ ເພື່ອເປັນເຄື່ອງຍຶດໝັ້ນຈິດໃຈຂອງພຸດທະບໍລິສັດ
28	ພະບາງ (ນາມ)	ເປັນພະພຸດທະຮູບປາງຫ້າມຍາດ ສູງສອງສອກເຈັດນີ້ວ (1,14ແມັດ) ຫລໍ່ດ້ວຍທອງສຳລິດ ເປັນພະຄູ່ບ້ານຄູ່ເມືອງຂອງຊາວແຂວງຫລວງພະບາງ
29	ພະປາສະມັນ (ນາມ)	ພະມະຫາເຖລະອົງໜຶ່ງໃນສະໄໝທີ່ລ້ຽງດູພະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມທີ່ຖືກລ່ອງແຟໄປຮອດຫລີ່ຖີ
30	ພະມະຫາເທບຫລວງ (ນາມ)	ພະມະຫາເຖລະອົງໜຶ່ງໃນສະໄໝອະນາຈັກລາວລ້ານຊ້າງຈະເລີນຮຸ່ງເຮືອງ ເປັນຜູ້ແຕ່ງນິທານຂຸນບໍລົມລາຊາທິລາດ